Grodzisk - hasło w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego

Pisownia i skróty oryginalne

G., miasto nad Mrówną, pow. błoński.  Leży o 27 w. od Warszawy przy linii dr. żel.  warszaw.-wiedeńs. Posiada kościół par. murowany, synagogę, szkołę początkową, szpital, sąd pokoju okr. VI, sąd gminny, zarząd powiatu błońskiego, urząd gminny, stacyą drogi żelaznej warszaw, wied., stacyą pocztową i telegraficzną. W 1827 r. było tu 31 dm. i 655 mk.; w 1862 r. 54 dm. i 1033 mk.; obecnie liczy 1928 mk., w tem 955 męż., 973 kob., a według wyznań 1681 żydów, 240 katol., 7 prawosł. Starożytna ta osada staraniem dziedziców jej braci Okoniów, kanoników płockich, zamienioną została na miasto w 1522 roku za przywilejem Zygmunta 1. Kościół parafialny założony był podobno w 1460 przez Tomasza ówczesnego dziedzica Gr. Po spaleniu się pierwotnego Aleksander Okoń wzniósł nowy drewniany w 1590 roku. Dopiero w r. 1688 Wojciech Mokronowski, kasztelan rawski, wzniósł obecny murowany kościół. Gr. jest miejscem urodzenia uczonego Grzegorza Knapskiego. Położony o godzinę drogi od Warszawy G. ożywia się w lecie jedynie przez napływ warszawian, przybywających tu na letnie mieszkania, skutkiem czego miasto i okolica zapełniają się licznymi domkami i willami, wznoszonymi przez warszawian i miejscowych mieszkańców. Stacya drogi żelaznej i wille leżą na gruntach wsi Jordanowice. Par. G. dek. grodziskiego 5391 dusz liczy. Gmina G. liczy ludn. 7185 mk. W skład jej wchodzą: Grodzisk, Jordanowice, Kady, Ciborowa Wola, Odrana wola, Putka, Stare, Makówka, Wiązek, Kalenczyn, Kozery, Krajnicza wola, Tłuste, Kłudzeńko, Chrzanów mały, Chrzanów duży wsie, Wólka Grodziska wś i kol., Radonie, Kozerki, Marynki, Budki Kozerkowskie, Maruna, Czarnylas, Kołaczek, Grzybek, Chylice, Cliyliczki, Chlewnia, Dąbrówka, Kłodno, Żuków, Milanówek, Orowiec, Adamowizna, Tartak, Musuły, Zalesie, Przeszkoda, Józefina i Mościska; rozległości 18885 mr., w tem lasów 817 mr. i 888 mr. zarośli. Dek. grodziski dyec. warszawskiej składa się z 16 parafij: Błonie, Brwinów, Grodzisk, Izdebno, Kaski, Leszno, Lutkówka, Mszczonów z filią Puszcza Korabiewską, Nadarzyn, Ojrzanów, Osuchów, Radziejowice, Rokitno, Skuły, Wiskitki i Żuków, położonych w błońskim pow. Dobra G. są własnością hr. Skarbka, który tu ma piękny park i pomarańczarnię.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 2, Warszawa : nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1880-1914, str. 838 - skany na stronach Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego UW