Willa "Foksal" w Grodzisku Mazowieckim

Kolejnym bardzo charakterystycznym budynkiem w Grodzisku Mazowieckim jest willa "Foksal" położona przy ul. 1 Maja, niedaleko od dworca kolejowego, tuż przy odrestaurowanym Parku hr. Skarbków. Budynek nazywany "Lokomotywką" od charakterystycznego kształtu, to o jeden z najpiękniejszych i najlepiej zachowanych zabytków miasta.

Willa została zbudowana w 1845 r. według projektu Teofila Schullera, architekta Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Uważana jest za pierwszy dworzec kolejowy, jednak pełniła funkcję domu zajezdnego dla podróżnych.

Monika Petsch w monografii pt. "Jordanowice" pisze: Jordanowice wraz z miastem Grodzisk nabył na publicznej licytacji w 1865 roku Antoni Mokronoski za sumę 127 tysięcy rubli srebrnych, zaś folwark Wólka Grodziska wraz z pałacykiem zwanym Foxalem oraz budynkami gospodarczymi i czteromorgowym parkiem, usytuowanym obok zabudowań stacji kolejowej odsprzedane zostają Marii Mokronoskiej za sumę 50 tysięcy rs. Budynek stacji kolei żelaznej wraz z bufetem oraz zajezdnym domem w Grodzisku pozostały nadal przy dobrach jordanowickich. Świadczy to o tym, że właścicielami Foksalu byli Mokronoscy, dworzec zaś - mieszczący się w odrębnym budynku - należał do spółki Droga Żelazna Warszawsko-Wiedeńska.

Willa Foksal - zdjęcie z "Tygodnika Illustrowanego" z 1894 r.

Również Andrzej Paszke potwierdza fakt, że grodziski "Foksal" nie pełnił funkcji dworca: Opis kolejnych dworców kolejowych w Grodzisku Mazowieckim również nastręcza wiele trudności. [...] Pierwsza informacja pochodzi z przedstawianej już relacji Kurjera Warszawskiego: a tu przed nami staje Grodzisk, a przy nim znowu piękny foxel z wieżą, podług projektu pana Teofila Schullera. I w nim duża sala, gładka posadzka, gdzie niejedna Polka prześliźnie się przy odgłosie muzyki (za Cabanowskim 1999).

Po wojnie w willi "Foksal" znajdował się szpital zakaźny, później przychodnia lekarska, a obecnie Ośrodek Dokumentacji Zabytków Ministerstwa Kultury i Sztuki.

Willa "Foksal" znajduje się południowej stronie torów kolejowych, od południa i od wschodu granicząc z Parkiem im. hr. Skarbków. Budynek ma dwie elewacje frontowe, skierowane na północny-zachód i południowy-wschód. Wjazd na teren ogrodzonej posesji znajduje się od strony południowo-zachodniej. Budynek ma betonowe fundamenty i zbudowany został z cegły na rzucie prostokąta, z dwoma prostokątnymi ryzalitami w elewacji południowo-zachodniej i dwoma nierównej wielkości ryzalitami w elewacji północno-zachodniej, z których krótszy posiada na narożu okrągłą wieżę. Budynek ma dwie kondygnacje, a wieża ma 3 kondygnacje. Na drugiej kondygnacji wieży znajdują się balkony wychodzące na 4 strony świata. Dachy budowli są dwuspadowe, nad ryzalitem północno-zachodnim dach jest kopertowy, a na wieży zaś dach jest stożkowy. Budynek jest w niewielkiej części podpiwniczony. W pobliżu, po stronie północno-wschodniej stronie budynku znajduje się murowana podziemna lodownia.

Więcej o willi można dowiedzieć na stronie info.grodzisk, oraz w opracowaniu Marka Cabanowskiego. Domy i Ludzie. Część 2. Foksal. Str. 24-29. Ośrodek Kultury w Grodzisku Mazowieckim, 1999 r.