"Tasiemkowa" - czyli o pierwszym zakładzie przemysłowym w Grodzisku

Eduard Georg Hempel
Pierwszą fabryką jaka powstała w obrębie dzisiejszych granic Grodziska Mazowieckiego była fabryka taśm i sznurków założona w 1881 r. przez Edwarda Hempla.
Edward Hempel (Eduard Georg Hempel, urodzony 17 IV 1847 r. w Pulsnitz, zmarły 11 X 1904 r. w Ohorn) był właścicielem ziemskim, przemysłowcem, członkiem niemieckiego Reichstagu. Na Politechnice w Dreźnie studiował inżynierię mechaniczną, a następnie zajął się działalnością handlową. W 1868 r. zajął się pracą w rodzinnej firmie "Chr. Hempel, Ww. i Syn". Przedsiębiorczy Saksończyk dostrzegł potencjał jaki daje uruchomienie drogi żelaznej i możliwości eksportu towarów na chłonny rynek rosyjski. Dodatkowym argumentem za ulokowaniem tu fabryki były tanie grunty rozparcelowanego majątku Wólka Grodziska położone w bezpośrednim sąsiedztwie torów kolejowych.

Szybko powstały zakład przemysłowy już w 1884 r. zatrudniał 141 robotników, który pracowali przy 130 warsztatach tkackich poruszanych dwiema maszynami parowymi o mocy 44 KM. Fabryka nazywana przez Grodziszczan "Tasiemkową" przerabiała przędzę wełnianą, bawełnianą i lnianą na tasiemki, a w późniejszych latach wytwarzała również wycieraczki i chodniki.
Plan dóbr Wólka Grodziska z 1869 r.

W 1885 r. w sąsiedztwie Fabryki Tasiemek powstała fabryka octu i esencji octowej kierowana przez Georga Krella, pochodzącego podobnie jak Hempel z Saksonii. Niektóre teorie wiążą przybycie Krella ze śmiercią Hempla, który zmarł w niejasnych okolicznościach...

Po śmierci Edwarda Hempla interesy prowadziła dalej jego rodzina w firmie pod nazwą Towarzystwo Akcyjne Manufaktur "Chr. Hempel, Wdowa i Syn". "Tasiemkowa" rozwijała się, wybudowano bocznicę kolejową, nowe budynki, zwiększano zatrudnienie (w 1903 r. pracowało tam 326 osób).

Grodziska "Tasiemkowa" na początku XX w.
Kroniki odnotowują strajki, jakie miały miejsce w fabryce podczas rewolucji z lat 1905-1907. Produkcja stanęła 19 VII 1905 r. Robotnicy strajkowali jeszcze 27 listopada tego roku, a 26 grudnia odbyła się demonstracja, podczas której śpiewano pieśni i niesiono czerwone sztandary. Z tego okresu fabryka wyszła jednak obronną ręką. W czasopiśmie "Chemik Polski", nr 30 z 25 lipca 1906 r. można znaleźć taką informację: "Tow. akc. „Chr. Hempel wdowa i syn" w Grodzisku osiągnęło w r. 1905/6 rubli 85308 czystego zysku. Z sumy tej po różnych odpisaniach akcyonaryusze otrzymają 35000 rb., czyli 3,5$ od kapitału zakładowego 1 mil. rb. Dywidenda za r. 1903/4 wyniosła 2,5$."
Kres funkcjonowaniu firmy przyniosła dopiero pierwsza wojna światowa. Bardziej niż zniszczenia wojenne przyczyniło się do tego odcięcie od chłonnego rynku rosyjskiego. Niemniej Edwarda Hempla należy docenić, jako pioniera przemysłu w Grodzisku.

Źródła:
  • "Chemik Polski", nr 30 z 25 lipca 1906 r. 
  • Dymek B., Grodzisk Mazowiecki w latach 1914-1939[w:] Józef Kazimierski (red.), Dzieje Grodziska Mazowieckiego. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1989.
  • Georg Hempel (Reichstagsabgeordneter) (www.de.wikipedia.org)
  • Sroka A.R. (red.), Przemysł Fabryczny w Królestwie Polskiem, t.6, Stowarzyszenie Techników w Warszawie. Warszawa 1910.

3 komentarze:

  1. Serdeczne gratulacje z powodu odnalezienia biogramu Krella, który w ten sposób przestał być postacią mityczną. Hipotezę o sprowadzeniu Krella przez wdowę po Hemplu niejako w zastępstwie zmarłego męża traktować należy jako żartobliwą interpretację powstania w obrębie Tasiemkowej fabryczki octu. Hempla "uśmiercił" A. Stawarz w książce 100 lat GZF Polfa (polecam do lektury), prawdopodobnie błędnie intrepretując nazwę firmy "Chr. Hempel, Wdowa i syn". Jak widać, Hempel dożył 1904 r., więc de facto żył z Krellem pod jednym dachem prawie 20 lat. Autora pozdrawiam i czekam na biogram Krella. Ł

    OdpowiedzUsuń
  2. Dziękuję za miły komentarz i za polecenie lektury. Chętnie zajrzę do pracy Stawarz(a).
    Pozdrawiam

    OdpowiedzUsuń
  3. Z kilku faktów nie zdawałem sobie nawet sprawy. Dobrze, że trafiłem tutaj :) Pozdrawiam

    OdpowiedzUsuń

Komentarze i uwagi - mile widziane.