Grodzisk i okolice po reformie rolnej z 1864 r.

Po Powstaniu Styczniowym ukazem carskim z 2 marca 1864 r. w całym Królestwie Polskim przeprowadzono uwłaszczenie chłopów. Początkowo uwłaszczenie dotyczyło tylko wsi, jednak 9 listopada 1866 r. rozszerzono je również na obszar miast. Zgodnie z nim w Grodzisku, który stanowił wówczas własność Henryka hr. Skarbka uwłaszczono 52 „gospodarstwa" mieszczańskie obejmujące łącznie obszar 21 ha. W wyniku reformy w następnych latach prawie zupełnie znikły gospodarstwa rolne należące do mieszczan, które istniały jeszcze w latach 60. XIX w. W 1894 r. mieszczanie posiadali zaledwie 2,2 ha gruntów ornych; ziemia pod zabudowaniami, sadami i ogrodami stanowiła 90% ogólnego areału ziemi należącej do mieszczan. Następowało rozdrobnienie własności ziemi. Posiadłości nie przekraczały 0,5 ha, a średnio na jedną parcelę wypadało niecałe 0,2 ha ziemi.
Okolice Grodziska w pierwszej połowie XIX w.
na mapie Kapta Oкpecнosteй Гopoдa Вapшaвы
(Mapa okolic miasta Warszawy) z 1838 r.
W tym samym czasie nastąpiła również konfiskata dóbr kościelnych, a duchowni zaczęli otrzymywać pensje zależne od zajmowanych stanowisk. Tylko proboszczowi zostawiono 6 morgów ziemi (3,4 ha).

Poza miastem, po 1864 r. w gminie grodziskiej uwłaszczono 563 gospodarstwa chłopskie na obszarze około 3600 ha. Do chłopów należało tylko niecałe 37% ziemi, a powierzchnia 1/3 gospodarstw nie przekraczała 1,6 ha. W rękach obszarniczych pozostało 62% ziemi rolnej. W następnych latach rozparcelowano folwark Milanówek, częściowo również dobra należące do Henryka hr. Skarbka, w tym folwark w Wólce Grodziskiej i Jordanowicach, i już w 1904 r. własność chłopska objęła około 44% całego obszaru gminy. Wzosła również liczba gospodarstw chłopskich (w latach 1864-1904 z 563 do 705), ale zmniejszała się ich średnia powierzchnia (z 6,3 do 6,0 ha). Zmniejszał się też odsetek gospodarstw największych, wzrastała natomiast liczba gospodarstw małorolnych i średniorolnych. Zmalała za to liczba gospodarstw karłowatych (mających mniej niż 3 morgi, tj. do 1,6 ha) - ze 175 do 129.
Według danych urzędowych struktura gospodarstw chłopskich w gminie Grodzisk w 1904 r. przedstawiała się następująco:
• gospodarstwa karłowate do 4 mórg ziemi (2,2 ha) - stanowiły 25% ogółu gospodarstw chłopskich
• gospodarstwa małorolne 2,2- 5,5 ha - ponad 32%.
• gospodarstwa średniorolne - 38%,
• duże gospodarstwa - 5% ogółu gospodarstw chłopskich (zajmowały 18% ziemi chłopskiej).

Okolice Grodziska do końca XIX wieku zachowały charakter rolniczy. W gminie Grodzisk w 1894 r. grunty orne zajmowały ponad 70% (w samym Grodzisku tylko 10%). Łąki obejmowały aż - 13,5% powierzchni, pastwiska - 4%, lasy zaledwie 4,8%, nieużytków natomiast - 4%.
Odsetek gruntów rolnych w gospodarstwach chłopskich stanowił 64%, na ziemiach dworskich zaś - 75%. Chłopi zatem byli właścicielami tylko 35% ziemi ornej, a dwory posiadały 64,5% gruntów ornych. Bardzo dużą część ziemi chłopskiej zajmowały łąki - aż 25,5% i do nich należało blisko 73% powierzchni łąk. Lasy w gminie były wyłącznie własnością dworską.

W tym okresie ziemie rolne zaczęli kupować również mieszkańcy miast: mniej zamożni i emeryci - pod budowę willi lub domku, szczególnie w okolicach jordanowickiego sanatorium, a bogatsi nabywali całe folwarki, np. majątek Chlewnia został kupiony przez J. Wieniawskiego. Ksiądz Bojanek pisał w 1917 r.: "Szlachty jest coś, ale nie takiej co z dziada pradziada mieszka na miejscu. Majątki podrobniały, a nowonabywcy w miarę zysków sprzedają warsztaty pracy, od 3 do 5 lat najdłużej władają majątkiem, jedyny wyjątek stanowi Chlewnia, która w drugiem pokoleniu pozostaje w jednej rodzinie."

Źródło:
  • Bojanek M., 1917, Kościół i parafia w Grodzisku, Warszawa.
  • Łukaszewicz J., 1989, Grodzisk Mazowiecki i jego okolice w końcu XIX w. (1865-1904). [w:] Józef Kazimierski (red.), Dzieje Grodziska Mazowieckiego. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa

Powiązane posty: Pałac Wieniawskich w Chlebni, Dworek w Garbowie (Kłudzienko), Od letniska do osady fabrycznej (Grodzisk Mazowiecki na przełomie XIX i XX w.), Letniaki

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz

Komentarze i uwagi - mile widziane.