Pałac Wieniawskich w Chlebni

Chlebnia położona jest na północ od Grodziska Mazowieckiego. Do 11 grudnia 1965 r. miejscowość nosiła nazwę Chlewnia.

Początków miejscowości można doszukiwać się w dawnych czasach. W XIII w. istniało tu grodzisko, którego pozostałości zwane obecnie „Szwedzkimi Górami” można podziwiać do dziś. Na podgrodziu powstała osada Chlewnia. W XVI w. istniał tu zwarty folwark ziemski, którego właściciele przypuszczalnie przyjęli nazwisko od nazwy osady – Chlewińscy. Jeden z jej przedstawicieli był również współwłaścicielem Grodziska (razem Okuniem, a później również z Całowańskim) i patronem grodziskiej parafii. Według ks. Bojanka w 1623 r. ród Chlewińskich odstąpił swój patronat nad grodziską parafią Mokronoskim. Właścicielami majątku Chlewnia stali się Mokronoscy i prawdopodobnie oni wystawili tu drewniany dwór. W 1842 r. Chlewnia przypadła w udziale Aleksandrowi Mokronoskiemu synowi Antoniego. W 1863 r. majątek został wystawiony do sprzedaży z powodu długów w Towarzystwie Kredytowym Ziemskim. Nabywcą został Gabriel Wodziński, który odsprzedał go rodzinie Makarewiczów. Na majątek ziemski składał się wówczas "folwark i wieś zasobna Chlewnia, asystencja Dąbrówka (przy folwarku), kolonia Czarnolas i lasy przyległe. Powierzchnia dóbr wynosiła 49 mórg miary nowopolskiej 22 pręty. Był tam też dwór - siedziba właścicieli i wielki park z sadem" (wyciąg z księgi hipotecznej, za Cabanowskim, 1998)

Chlebnia (Chlewnia) na mapie topograficznej WIG 1:25000 z 1933 r.

W 1879 r. posiadłość stałą się własnością rodziny Wieniawskich za sprawą Juliana - prozaika i komediopisarza, który przebywał tu w latach 1879-1912. Majątek, który nabył Wieniawski obejmował 317 ha gruntów, w tym 49 ha stawów, oraz cegielnię i folwark Dąbrówka. Julian Wieniawski (zwany "Jordanem") mieszkał w starym dworze, a do budowy nowej rezydencji zatrudnił wybitnego architekta Władysława Marconiego (syna Henryka). Ten zaprojektował obszerną neobarokową rezydencję pałacową otoczoną parkiem krajobrazowym. Pałac powstał w 1905 r. (według niektórych źródeł w 1909 r.) i stał się miejscem spotkań przedwojennej elity władzy. Bywali tu Premier Władysław Grabski, ministrowie rządu i arystokracja (w tym hr. Branicki, właściciel Wilanowa).
W 1916 r. Wieniawski przekazał dworek w Dąbrówce wraz ze stu hektarami ziemi swojej córce z pierwszego małżeństwa (z Natalią Karpińską)  - Marii Pii, która wyszła za mąż za Franciszka Ejsmonda - znanego malarza-portrecistę.
Pałac w Chlebni pozostawał w posiadaniu Wieniawskich aż do zakończenia II wojny światowej. Po śmierci Juliana w dworze mieszkał jego syn Antoni Wieniawski, wybitny ekonomista. Po 1945 r. był użytkowany przez Spółdzielnię Wielobranżową Stowarzyszenia Producentów Rolnych. Obecnie pałac i park w Chlebni jest w rękach prywatnych.

Pałac w Chlebni jest wybudowany na wydłużonym planie, o nieregularnej bryle o kubaturze 2800 m3 i powierzchni 800 m2. Budynek jest murowany z cegły i otynkowany, częściowo piętrowy, podpiwniczony, z mieszkalnym poddaszem. Dach jest łamany, dwu- i czterospadowy, kryty dachówką. W połaci umieszczono neobarokowe pionowe okienka doświetlające poddasze (lukarny). Na elewacji frontowej znajduje się dwupiętrowy ryzalit dwuosiowy z jednoosiową zabudowaną sienią mieszczącą zamknięte półkoliście wejście główne do dworu. Nad nią znajduje się mały taras z żeliwną balustradą. Ryzalit jest dekorowany boniowaniem narożnym i zwieńczony trójkątnym szczytem. Wnętrza pałacu zostały zmienione po wojnie, gdy dostosowane je do potrzeb szkoły. Według opisu z kartoteki Ośrodka Dokumentacji Zabytków (za Cabanowskim, 1996) wyglądały one tak: "Wewnatrz w klatce wejściowej podłogi białe, schody drewniane z dekoracyjnie toczonymi tralkami balustrady [...] Wewnątrz części głównej w dużej sali zachowane są stropy z fasetami, w narożach sztukaterie - ornament rocaillowy i roślinny oraz rozeta o podobnej formie dekoracji, podłogi parkietowe"

Park podworski zajmuje powierzchnię ok. 7 ha. Według zapisu w księgach hipotecznych z końca XIX w. (za Cabanowskim, 1998) "ogród owocowy i spacerowy połączone były w jedną całość z laskiem olszowym [...] drzew owocowych było w sadzie 800, [...] oranżeria murowana oszklona, dwie szparagarnie, inspekta, altana z łat gontami kryta. [...] Ogród spacerowy poprzecinany był kanałami, dwie sadzawki, nawy połączone śluzami. Na kanałach 6 mostków. Bliżej sadu staw zarybiony. Przed dworkiem dziedziniec, w środku klomb zadrzewiony". W parku znajduje się zabytkowa kapliczka z 1708 r. i kilka pomników przyrody: wiąz szypułkowy o obwodzie 3,9 m i wysokości 35 m, jesion wyniosły (3,0/20 m), wiąz szypułkowy (3,9/35 m), jesion wyniosły (3,0/20 m) 

Źródła:

• Plan odnowy miejscowości Chlebnia w gminie Grodzisk Mazowiecki na lata 2009-2013. Załącznik do Uchwały Rady Sołeckiej w miejscowości Chlebnia nr 1/2009 z dnia 2 lutego 2009 r. Załącznik do Uchwały Rady Miejskiej w Grodzisku Mazowieckim nr 387/2009 z dnia 25 lutego 2009 r. Grodzisk Mazowiecki, styczeń 2009 r. 
• M. Bojanek, 1917, Kościół i parafia w Grodzisku, Warszawa.
• M. Cabanowski, 1998, Domy i ludzie. Zakład Poligraficzny Prium, Grodzisk Mazowiecki.
• J. Bendkowski: Dwór w Chlewni i niektórzy jego mieszkańcy - artykuł z 06-10-2008 opublikowany na stronach www.obiektyw.info 
• Strona internetowa Polskie Zabytki; Katalog zamków, pałaców i dworów w Polsce. Chlebnia