Kolejka "buraczana" (wąskotorówka cukrowni "Józefów")

Schemat linii wąskotorowych cukrowni "Józefów"
oraz długość poszczególnych odcinków [km]

W latach 1865-66 na terenie dóbr Płochocin powiatu Błońskiego wybudowano cukrownię „Józefów". Była to pierwsza cukrownia dyfuzyjna w Królestwie Kongresowym. W 1874 r. wybudowano 7-kilometrową bocznicę prowadzącą do stacji Pruszków, dzięki której cukrownia uzyskała połączenie z linią Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, a w 1902 r. zakład uzyskał dodatkowe połączenie z nowo wybudowaną linią Kolei Kaliskiej, przechodzącą w pobliżu. Dzięki tak korzystnemu położeniu zakład mógł ekspediować produkty do Rosji, stając się największą i najnowocześniejszą cukrownią na ziemiach zaboru rosyjskiego.

Dostawę buraków i wysłodków zapewniały pobliskie folwarki, a żeby usprawnić ten etap produkcji w 1925 r. rozpoczęto budowę kolei wąskotorowej. Linia o prześwicie 600 mm została ułożona wzdłuż dróg powiatowych i prowadziła przez Rokitno, Czubin, Żuków, Garbów, Kłudno, Chlewnię do Kraśniczej Woli.

Cukrownia "Józefów"
- zdjęcie z Kalendarza Cukrowniczego z 1938 r.

Z terenu cukrowni odchodziły również linie prowadzące do folwarków Płochocin - gdzie zlokalizowano doły wysłodkowe, Krosna - stanowiącego własność Przeworskich (właścicieli cukrowni) i Biskupice.
Ziemianie grodziscy dostarczający buraki do cukrowni założyli Stowarzyszenie plantatorów buraka cukrowego cukrowni „Józefów- i Michałów", które siedzibę miało w Grodzisku przy ulicy Kościuszki 11.
W czasie II wojny światowej linię wąskotorową przedłużono do cegielni „Leonów" znajdującej się w pobliżu Brwinowa. Okupanci planowali również dalszą rozbudowę tej odnogi aż do Tarczyna. Liną tą miałyby być transportowane buraki i wysłodki z plantacji przejętych po zlikwidowanej cukrowni „Czersk" w Jasieńcu.

Maksymalna długość linii wynosiła prawie 30 km, w tym ok 20 km linii wąskotorowej prowadzącej do majątków w okolicach Grodziska. Tory wiodły przez 2 mosty żelbetowe wspólne z drogą powiatową. We wsiach Rokitno, Czubin, Żuków oraz Kłudno zbudowano mijanki, a w Chlewni powstał punkt składowy z wagą. Z Chlewni odgałęziały się dwa łączniki prowadzące do majątków Zabłotnia oraz Kraśnicza Wola.

Linię obsługiwały 3 parowozy wąskotorowe, a od 1932 r. 3-5 lokomotyw spalinowych oraz kilkadziesiąt węglarek o ładowności 3 tony. Dla celów inspekcyjnych eksploatowano drezynę spalinową i drezynę ręczną. Na bocznicach folwarków wagoniki ciągnięte były przez konie.

Podczas świąt kościelnych kolejką wożono również ludzi oraz zakładową orkiestrę do kościoła w Rokitnie. Organizowano również wycieczki dla pracowników cukrowni, na przykład kolejką do Żukowa, a dalej - już pieszo do Milanówka. 

Przebieg linii kolejki wąskotorowej naniesiony na fragment
mapy topograficznej WIG 1:100000 (Arkusz Żyrardów) z lat 30. XX w.

W dniu 11.01.1947 r. w cukrowni wybuchł pożar, co spowodowało jej zamknięcie i likwidację. Na bazie infrastruktury byłej cukrowni powstały Zakłady Produkcji Gliceryny, później w 1951 r. drożdżownia, a następnie Zakłady Spirytusowe. Po likwidacji cukrowni rozebrano też tory. Szyny przekazano do cukrowni „Michałów”. Dzisiaj nie ma już śladów "buraczanej" wąskotorówki.

Literatura:

• Pokropióski B., 1995, Historia kolejek wąskotorowych Mazowsza [w:] Inżynierowie Polscy w XIX i XX wieku. T. 4. Polskie Towarzystwo Historii Techniki (PTHT). 
• Kucharski M., Tucholski Z., 1999, Cukrownia „Józefów” w Płochocionie. Stalowe Szlaki 2/99.

Powiązane posty: Elektryczna Kolej Dojazdowa, Droga Żelazna Warszawsko-Wiedeńska, Pałac Wieniawskich w Chlebni