Grodzisko w Chlebni ("Szwedzkie Góry")

Grodzisko w Chlebni w latach 70. XX w.
(zdjęcie ze zbiorów MSHM w Pruszkowie) 

Ślady osadnictwa w okolicach Grodziska Mazowieckiego są datowane na czasy starożytne, jednak najbardziej znanym i widocznym do dziś świadectwem bytności ludzi w średniowieczu jest grodzisko w Chlebni. Jest ono położone na prawym brzegu rzeki Mrowy, w odległości ok. 1,7 km na północny zachód od stacji kolejowej w Grodzisku. Ślad dawnego koryta Mrowy świadczy o tym, że pierwotnie opływała ona grodzisko od strony wschodniej. 

Badania archeologiczne grodziska były prowadzone w latach 50., 60. i 70. XX w. W ich wyniku stwierdzono występowanie na jego terenie czterech faz osadniczych. W IX-X w. istniała tu osada otwarta. Na podgrodziu odkryto jamy osady ludności kultury łużyckiej. 

Plan grodziska w Chlebni
(za pracą Dzieje Grodziska Mazowieckiego)

W X-XI w. istniało już tu grodzisko. Z drugiej fazy jego funkcjonowania (II połowa XI - połowa XII w.) pochodzą pozostałości dwóch ziemianek znalezione na podgrodziu oraz nikła warstwa kulturowa miąższości około 20 cm, z drobnymi ułamkami ceramiki. W XI-XII w. gród otaczała potrójna linia umocnień. Był on ogrodzony pojedynczym wałem o konstrukcji przekładkowej, zwieńczonym prawdopodobnie drewnianą palisadą. Od strony wewnętrznej, mniej więcej w połowie swej wysokości wał miał ziemną ławę wzmacniającą konstrukcję oraz ułatwiającą obronę. Od strony zewnętrznej wału znajdowała się mała skarpa, zabezpieczona palisadą. Całość opasywała fosa, w której dno wbito skośnie słupy palisady połączone i wzmocnione u podstawy poziomymi belkami. Na majdanie grodu znajdowały się półziemianki oraz jamy, prawdopodobnie o charakterze gospodarczym. 

Grodzisko w Chlewni (źródło: Google Maps)

Za ostatnią fazę osadniczą przyjmuje się powstanie gródka wewnętrznego (XIII w.). Był to wówczas obiekt dwuczłonowy, z gródkiem wewnętrznym o średnicy 10 m, otoczonym wałem o szerokości 8-9 m i wysokości 2,30 m oraz z umocnionym podgrodziem. Gród był jedynym ośrodkiem obronnym w okolicy. Dalej znajdowały się grody w Grójcu, Starej Rawie i Czersku. Rozbudowa umocnień grodu wiązała się ze zmianami społeczno-ekonomicznymi oraz, być może, z potrzebami strategicznymi. Obiekt ten był prawdopodobnie obronną siedzibą rycerską. Gródek i podgrodzie zniszczył pożar. Nie wiadomo jaka była jego przyczyna. 

Ceramika z grodziska w Chlebni
(za pracą Dzieje Grodziska Mazowieckiego)

Współczesny Grodzisk Mazowiecki wywodzi się wiec ze średniowiecznego grodu w Chlebni. S. Rospond uważa, że nazwa miasta została utworzona „od dawnego umocnienia obronnego". Jeszcze w 1502 r. osadę nazywano Grodziszcze, a od 1603 roku - Grodziskiem. W 1522 roku Zygmunt I na prośbę Hieronima Okonia i jego brata Wojciecha, kanoników płockich będących właścicielami wsi Grodzisko (Grodzisk), nadaje osadzie prawa miejskie ustanawiając targ tygodniowy oraz dwa jarmarki w roku.

Ślady grodziska zwanego "Szwedzkimi Górami" zachowały się do współczesności.

Źródło:

• Łoźny L., 1989, Grodzisk Mazowiecki i jego okolice w okresie średniowiecza [w:] Kazimierski J. (red.), Dzieje Grodziska Mazowieckiego. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa