Dworek Adama Chełmońskiego w Adamowiznie

Na południe od Grodziska, przy drodze do Żabiej Woli i dalej do "szosy katowickiej" znajduje się wieś Adamowizna. Nazwa wywodzi się od imienia Adama Chełmońskiego, brata słynnego malarza Józefa Chełmońskiego, którego siedzibą była pobliska Kuklówka. W Adamowiźnie, za szkołą podstawową, na niewielkim wzgórzu nad rzeką Mrowną znajduje się drewniany dworek, w którym mieszkał Adam Chełmoński z rodziną. Budynek, to dawna rządcówka z połowy XIX w. przeniesiona ok. 1900 r. z Kuklówki . Wzgórze, według miejscowych legend zostało usypane przez jeńców tureckich sprowadzonych po bitwie wiedeńskiej w 1683 r. przez właściciela Grodziska i okolic – generała Stanisława Mokronowskiego. Ponoć to jeńcy wykopali pobliski staw (i stawy w majątku Jordanowice), a zgromadzona ziemia utworzyła sztuczne wzniesienie w zakolu Mrogi.

Adam Chełmoński był lekarzem i ordynatorem szpitala dziecięcego im. Dzieciątka Jezus w Warszawie. Specjalizowała się w leczeniu chorób płuc. W 1899 r. nabył teren w młynarskiej osadzie Stare (obecna Adamowizna), gdzie przeniósł dworek i urządził 2-hektarowy park krajobrazowy, do którego wykorzystano naturalne warunki terenu i istniejący starodrzew. W 1910 r. Chełmoński kupił jeszcze od młynarza Jaśkiewicza młyn wodny wraz z budynkami.

Doktor Adam Chełmoński zmarł z powodu przewlekłej niewydolności nerek 6 listopada 1924 r. i został pochowany na cmentarzu w Grodzisku Mazowieckim. Posiadłość znajdowała się w rękach rodziny Chełmońskich do 1939 r., a obecnie obiekt wraz z parkiem jest własnością Gminy Grodzisk. Po odrestaurowaniu ma być przeznaczony na cele kulturalno-oświatowe. 

Drewniany parterowy dworek o konstrukcji ryglowej z użytkową częścią poddasza jest postawiony na podmurówce o wymiarach w rzucie 14,42 m x 8,69 m. Budynek ma stropy belkowo-deskowe, a kopertowy dach jest pokryty dachówką ceramiczną. Od frontu dostawiony jest ganek kolumnowym, w którym zlokalizowano główne wejście do budynku. Dworek nawiązuje do XVII-XVIII w. „dworu polskiego”. Park otaczający budynek ma zróżnicowaną rzeźbię i porośnięty jest bogatym starodrzewem mieszanym. Znajdują się tu piękne pomnikowe okazy starych dębów, zwane Dębami Chełmońskiego. Przy budynku rosną zaniedbane krzewy ozdobne. 

W pobliżu, nad rzeką znajduje się zabytkowa „młynarzówka”. Od 1919 r. budynek przystosowano do potrzeb szkolnych. Od 1957 r. jest użytkowany przez lokatorów.

Źródła:

• Strona Szkoły Podstawowej im. doktora Mateusza Chełmońskiego w Adamowiźnie
• Adamowizna - Dworek dr Chełmońskiego. Na stronach portalu Moje Mazowsze
• Adamowizna w portalu Katalog polskich zamków, pałaców i dworków
• Plan odnowy miejscowości Adamowizna na lata 2008–2013. Grodzisk Mazowiecki, styczeń 2008 r. 
• Adam Chełmoński - hasło w Wikipedii