Syndykat Rolniczy w Grodzisku Mazowieckim

Na przełomie XIX i XX w. okolice Grodziska należały pod względem uprawy roli do przodujących w Królestwie Polskim. W okolicy zaczęły tworzyć się nowoczesne gospodarstwa wiejskie, do czego przyczynili się światli ziemianie, m.in.: Górscy z Woli Pękoszewskiej, Sobańscy z Guzowa, Wieniawscy z Chlewni. Rozpoczęła się mechanizacja rolnictwa, pojawiły się maszyny ułatwiające produkcję rolna, zaczęto używać nawozów sztucznych, zawiązywano związki i spółdzielnie rolnicze, które miały propagować nowoczesne metody uprawy i hodowli oraz pomagać rolnikom.

Już nieistniejący budynek
Syndykatu Rolniczego Grodziska Mazowieckiego.
Wygląd po II wojnie światowej
W 1912 r. D. Janusz, A. Wieniawski, K. Komierowski, K. Wojciechowski i J. Plebański utworzyli Grodziskie Towarzystwo Rolnicze. Na jego potrzeby powstał budynek ulokowany na działce zakupionej przez Michała hr. Sobańskiego prawdopodobnie od Zofii i Henryka Dobielińskich. Mieściła się ona rogu ulic Kilińskiego i Sienkiewicza. Na tej działce powstało kilka parterowych budynków, w tym siedziba Syndykatu Rolniczego Grodziska Mazowieckiego. Główny budynek zaprojektowany w stylu dworkowym miał dwa krótkie symetryczne skrzydła posadowione wzdłuż ulic Kilińskiego i Sienkiewicza, był murowany, a dach polski naczółkowy był pokryty dachówką. Wejście główne mieszczące się między skrzydłami, wychodziło na skrzyżowanie ulic, ozdobione było czterema półkolumnami podtrzymującymi trójkątny tympanon. Po dwa okna znajdowały się od ul. Kilińskiego i Sienkiewicza. Drugi frontowy budynek położony był przy ul. Sienkiewicza. Kryty był dachem czterospadowym, a na na prostej elewacji znajdowały się cztery okna wychodzące na ulicę Sienkiewicza. W głębi podwórka znajdowały się mniejsze murowane budynki przeznaczone na magazyny oraz studnia.

Plan geodezyjny Syndykatu (za Cabanowskim, 1999)
Syndykat Rolniczy był towarzystwem samopomocy służącym rozwojowi gospodarczemu. Zajmował się zaopatrzeniem rolników w nawozy sztuczne, ziarno siewne, narzędzia rolnicze. Z reklamy Syndykatu datowanej na rok 1936 można wyczytać, że sprzedawano tam artykuły dla rolnictwa i ogrodnictwa, materiały budowlane, artykuły techniczne, materiały opałowe, naftę, benzynę, ropę, oleje samochodowe, amunicję myśliwską i sportową „w najwyższym gatunku po możliwie najniższych cenach ze specjalnym uwzględnieniem potrzeb drobnego rolnika".
W budynku będącym siedzibą Towarzystwa Rolniczego Grodziskiego odbywały się odczyty propagujące nowoczesną wiedzę rolniczą. Wygłaszali je m.in. Jan Plebański z Izdebna, Witold Łaźniewski z Musuł, Kazimierz Wojciechowski z Żabiej Woli, czy Antoni Wieniawski – wybitny ekonomista. Jak pisał M. Bojanek (1917) „Prace w Towarzystwie Rolniczym Grodziskim dały inicjatywę wielu wzniosłych i wielkich poczynań, nawet na kraj cały. Instytucje stoją i rozwijają się ludźmi. T-wo Rolnicze Grodziskie właśnie udowadnia to na sobie. Zespół pracowników jego jest niezwykły. Prezesem Towarzystwa jest Edward hr. Plater; zrzeszeni rolnicy w pracach swoich wzajemnie się uzupełniają. To, co ich łączy, to miłość kraju i ukochanie roli - warsztatu swej pracy".

Reklama Syndykatu z 1936 r.
Syndykat przetrwał do wojny. Jak możemy wyczytać ze Spisu abonentów sieci telefonicznej m. st. Warszawy, Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej i Warszawskiej Sieci Okręgowej P.P.T.T na rok 1939/1940 Syndykat mieścił się pod adresem ul. Kilińskiego 2, a na tej samej ulicy, w budynku pod numerem 6 mieszkał jego ówczesny dyrektor I. Pogonowski.
Po wojnie w pomieszczeniach Syndykatu ulokowano biura i magazyny dziewiarskiej spółdzielni „Gromil”, a w latach 60. (70.?) rozebrano niszczejący budynek. Na działce należącej do  Syndykatu wybudowano brzydkie pawilony handlowe i biura oraz bloki mieszkalne. Po Syndykacie pozostały tylko zdjęcia…

Źródło:
  • Bojanek M., 1917, Kościół i parafia w Grodzisku, Warszawa. 
  • Cabanowski M, 1999, Domy i ludzie. Primum, Grodzisk Mazowiecki 
  • Łukaszewicz J., 1989, Grodzisk Mazowiecki i jego okolice w końcu XIX w. (1865-1904). [w:] Józef Kazimierski (red.), Dzieje Grodziska Mazowieckiego. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa

Narodziny nowoczesnego rolnictwa i spółdzielczości w okolicach Grodziska

Koniec XIX w. to okres dużych zmian na Ziemi Grodziskiej. Osady tworzące przyszły Grodzisk Mazowiecki, rozwijały się w dwóch kierunkach: Jordanowice - jako uzdrowisko i letnisko - do czego przyczyniła się parcelacja dóbr hr. Skarbka i budowa Zakładu Hydropatycznego przez dra. Bojasińskiego, a Grodzisk (który utracił prawa miejskie)  i Wólka Grodziska - jako ośrodek przemysłowy. Duże znaczenie miało również otwarcie Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej.
Pola uprawne w okolicach Kraśniczej Woli
- w XIX w. część majątku Radziwiłłów
W okolicy Grodziska zaczęły tworzyć się nowoczesne gospodarstwa wiejskie, do czego przyczynili się światli ziemianie, m.in.: Górscy z Woli Pękoszewskiej, Sobańscy z Guzowa, Wieniawscy z Chlewni. Pod koniec XIX w. okolice Grodziska należały pod względem uprawy roli do przodujących w Królestwie Polskim. 

Na ziemiach wielkiej własności stosowano wielopolówkę ugorując ok 1/6 ziemi ornej lub wprowadzano płodozmiany (bez ugorów), przeznaczając pod zasiew zbóż połowę ziemi uprawianej. Na ziemiach dworskich zboża zajmowały w 1887 r. niecałe 65% ziemi uprawianej (w tym pszenica 11,8%), na ziemiach chłopskich zaś ponad 75% (pszenica tylko 6,7%). Wśród innych upraw stosowanych na ziemi dworskiej dominowały rośliny pastewne (blisko 16%), na ziemi chłopskiej - ziemniaki (16%). Na gruntach chłopskich żyto, owies i ziemniaki zajmowały blisko 77% areału uprawnego, na dworskich zaś 53,5%. Jak pisał M. Bojanek (1917) „Ziemie orne z nader nielicznymi wyjątkami domagają się gwałtownie drenowania: jeżeli się to przeprowadzi, wydajność plonów zwiększy się o 1/3 część lecz drenowanie odbywa się nadzwyczaj wolno. Pierwszym majątkiem częściowo zdrenowanym już w 1883 r. była Chlewnia, wówczas własność św. pamięci Juliana Wieniawskiego. Drugim majątkiem były Radonie, drenowane w 1913 r. Stosowanie sztucznych nawozów datuje się dopiero od roku 1909. Głównymi ziemiopłodami są: żyto, pszenica, owies, ziemniaki, buraki cukrowe.
Fragment Mapy Kwatermistrzostwa w skali 1:126000 z połowy XIX w. 
Rozpoczęła się mechanizacja rolnictwa. W 1896 r. w powiecie błońskim dwory miały m.in. 152 młockarnie (chłopi 5) i 91 siewników.
Duże możliwości rozwoju dla okolicznych majątków dała budowa cukrowni „Józefów” w Płochocinie, która stałą się największą i najnowocześniejszą cukrownią na ziemiach zaboru rosyjskiego. Dostawę buraków i wysłodków zapewniały pobliskie folwarki, a żeby usprawnić ich dowóz w 1925 r. rozpoczęto budowę kolei wąskotorowej prowadzącej przez Rokitno, Czubin, Żuków, Kłudno, Chlewnię do Kraśniczej Woli.
Rozwijała się też hodowla bydła rogatego. W Grodzisku w 1897 roku inicjatywy ks. Woronieckiego, D. Janasza, M. Marczewskiego i A. Wieniawskiego utworzono pierwszy w Królestwie Polskim związek hodowli bydła holenderskiego. Jak pisał Bojanek (1917)  „Wybierano najlepsze okazy do rozpłodu, sprowadzano z Holandyi stadników, założono księgi rodowe. Organizacya zaczęła obejmować inne powiaty, a po powstaniu Centralnego Tow. Rolniczego przekształca się w organizacyę, obejmującą kraj cały. Postęp w hodowli stał się powszechnym po założeniu w r. 1907 związku kontroli obór w powiecie błońskim. Pod kontrolą fachowców rozciągnięto ścisłe sprawdzanie produkcyjności krów i jednolitego racyonalnego żywienia. Związek objął 32 obory czyli prawie połowę folwarków, a wydajność mleka podniosła się bardzo znacznie.”

Pierwszym zaczątkiem organizacji rolniczej były zjazdy sąsiedzkie zapoczątkowane w 1900 r., które odbywały się kolejno w poszczególnych majątkach. Postępowi ziemianie z okolic Grodziska spotykali się też w tzw. Czerwonym Dworze w Grodzisku Mazowieckim. W 1906 r. władze rosyjskie wydały prawo, które umożliwiło zawiązywanie stowarzyszeń i towarzystw.
Reklama Syndykatu Rolniczego
Około 1910 roku z inicjatywy Mateusza Woźnickiego, Antoniego Jankowskiego, Jana Maliszewskiego, Antoniego Wieniawskiego, Wacława Leszczyńskiego powstało w Grodzisku jedno z pierwszych kółek rolniczych w kraju. Dwa lata później Daniel Janusz, Antoni Wieniawski, K. Komierowski, K. Wojciechowski i Jan Plebański utworzyli Grodziskie Towarzystwo Rolnicze. W 1912 r. Michał hr. Sobański zakupił działkę położoną na rogu ulic Kilińskiego i Sienkiewicza, na której postawiono budynek Syndykatu Rolniczego Grodziska Mazowieckiego. Syndykat zajmował się zaopatrzeniem rolników w nawozy sztuczne, ziarno siewne, narzędzia, a także materiały budowlane, opał, naftę, benzynę, ropę, oleje samochodowe, amunicję myśliwską i sportową.

Także w 1912 r. powstała pierwsza w powiecie wiejska spółdzielcza kasa pożyczkowa, która świadczyła pomoc finansową dla gospodarstw.

Bardzo aktywne stowarzyszenia i organizacje rolnicze takie jak Kółka Rolnicze, czy Towarzystwo Rolnicze Grodziskie propagowały nowoczesną myśl techniczną na wsi. W siedzibie Towarzystwa Rolniczego Grodziskiego kierowanego przez Edwarda hr. Platera odbywały się odczyty propagujące nowoczesną wiedzę rolniczą. Wygłaszali je m.in. Jan Plebański z Izdebna, Witold Łaźniewski z Musuł, Kazimierz Wojciechowski z Żabiej Woli, czy Antoni Wieniawski – wybitny ekonomista. Staraniem Towarzystwa Rolniczego Grodziskiego urządzono wystawy rolnicze w Błoniu i Milanówku.
Z inicjatywy Wieniawskicgo i Pomorskiego zakupiono majątek Chylice i przeznaczono go na fermę szkolną dla kursów rolniczych.

Na Grodzisk i jego okolice, jak i na cały powiat błoński w coraz większym stopniu oddziaływało sąsiedztwo szybko rozwijającej się Warszawy. M. Bojanek (1917) pisał „Majątki blisko kolei położone poczęły stopniowo […] dostarczać mleko do Warszawy.” Na szeroką skalę zaczęto uprawiać warzywa i owoce oraz produkować nabiał na potrzeby Warszawy. Na przykład właściciel Garbowa - Bolesław Sobolewski wraz z żoną prowadził w Warszawie dwie jadłodajnie (w Alejach Jerozolimskich 25 i w okolicach pl. Zbawiciela) zaopatrywane w produkty ze swojego majątku.

Źródło:
  • Bojanek M., 1917, Kościół i parafia w Grodzisku, Warszawa.
  • Cabanowski M, 1998, Domy i ludzie. Primum, Grodzisk Mazowiecki
  • Łukaszewicz J., 1989, Grodzisk Mazowiecki i jego okolice w końcu XIX w. (1865-1904). [w:] Józef Kazimierski (red.), Dzieje Grodziska Mazowieckiego. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa

Powiązane posty: Od letniska do osady fabrycznej (Grodzisk Mazowiecki na przełomie XIX i XX w.), Grodzisk i okolice po reformie rolnej z 1864 r., Syndykat Rolniczy Grodziska Mazowieckiego