Kościół p.w. św. Anny w Grodzisku Mazowieckim

Początków kościoła parafialnego w Grodzisku trzeba szukać u zarania miejscowości. Parafia prawdopodobnie była erygowana w końcu XII lub na początku XIII w., a pierwsze wzmianki pochodzą z 1355 r. Jak pisze M. Bojanek w książce "Kościół i parafia w Grodzisku": "Wieś dziedziczną rodu Grodziskich J. Mość P. Tomasz przez ufundowanie kościoła drewnianego podnosi do godności parafii sub anno 1355 (ex renovatione erectionis Rescripti). I pisze się odtąd haeres in utroque Grodzisko". Drewniany kościół były fundowany przez ród Grodziskich ok. 1355. Spłonął on w 1460 r. W 1521 r. kosztem Krzysztofa Okunia został wybudowany kościół, a fundator parafię „dobrze dochodami opatrzył i nabożeństwo ku czci Najśw. M. Panny zaprowadził” (Bojanek, 1917). Kościół przetrwał dwie dekady i został spalony w 1540 r. I znów cytując M. Bojanka: "[...] stało się to wypadkowo, pożar powstał w mieście, a ogień strawił prócz kościoła budynki gospodarcze, browar, mieszkanie proboszcza i dwóch wikaryuszów i szkołę […], później około 11. lat Grodziska parafa proboszcza nie miała, parafię obsługiwały: Wiskitki, Błonie, Żuków, Ojrzanów".
Obecny kościół pochodzi z końca XVII i początku XVIII w. W 1687 r. dzięki finansowemu wsparciu kasztelana rawskiego Wojciecha Mokronoskiego wzniesiono prezbiterium, z zakrystią od północy, oraz kaplicą od południa obecnego kościoła. "Tak wybudowany kościół miał absydę i zakrystyę od północy; dwie kaplice stanowiły dwa ramiona krzyża, brakowało przedłużenia głównej nawy." (Bojanek, 1917). W latach 1699-1714 staraniem Franciszka Rogowskiego proboszcza grodziskiego została dobudowana nawa. Pracami kierował Jan Poznański - majster murarski z Warszawy. W XVIII w. do kościoła dobudowano kaplicę północną. Prace te sfinansował wojski sochaczewski Aleksander Miklaszewski oraz jego córka Izabella Izdbieńskia - stolnikowa sochaczewska.

Około 1775 r. kościół był restaurowany staraniem Jędrzeja Mokronoskiego wojewody mazowieckiego. Po zakończeniu prac świątynia była konsekrowana w 1808 r. W latach 1884-89 dobudowano nawy boczne według projektu architekta Bronisława Zochowskiego. W kolejnych latach wystawiono wieżę od północnego-zachodu i zakrystie od południa. Prace zakończono w 1898 r.

O mały włos kościół nie doczekałby naszych czasów. Jak pisze Bojanek "W 1913 r. uchwałą parafialną postanowiono wznieść nową świątynię, za radą projektodawcy Jarosława Wojciechowskiego, stary kościół miał być rozebrany, a na jego miejscu proponowano wznieść nową Świątynie Bożą, lecz wojna pokrzyżowała wszystko, odwlekając może na długie lata urzeczywistnienie tego projektu." Całe szczęście projekt nie został zrealizowany.

W XX w. kościół był kilkakrotnie odnawiany, m.in. w latach 1912-13 oraz w 1966 r. Obecnie również przechodzi remont.

Kościół p.w. św. Anny, to świątynia murowana z cegły, podpiwniczona i otynkowana, przykryta dwuspadowym dachem. Fasada budynku jest ujęta parami uproszczonych pilastrów, z dużym oknem na osi i zwieńczona trójkątnym szczytem z okulusem. Naroża kaplic są ścięte. Drzwi do starej XVII-wiecznej zakrystii, w oryginale były drewniane, obite blachą żelazną, wzmocnioną skośną kratownicą z rozetkami w polach.

Nawa główna wspiera się na trzech przęsłach. Z boku znajdują się kaplice tworzące ramiona transeptu. Węższe, dwuprzęsłowe prezbiterium zamknięte jest półkoliście. Nowe nawy boczne są otwarte do nawy głównej dwiema parami arkad. Ściany nawy i prezbiterium są rozczłonkowane parami pilastrów toskańskich dźwigających gzyms. W górnych partiach ścian prezbiterium umieszczono ślepą balustradę tralkową. Sklepienie w postaci szerokich łuków wsparte jest na słupach. W prezbiterium sklepienie typu kolebkowo-krzyżowego i konchowego, a we wschodnim przęśle nawy kolebkowe z lunetami. W zakrystii północnej wykonano sklepienie kolebkowo-krzyżowe, a w nawach bocznych sklepienia odcinkowe. Kaplice są otwarte do nawy wysokimi, półkoliście zamkniętymi arkadami, o ścianach ożywionych parami pilastrów toskańskich. W kaplicy północnej wykonano sklepienie kolebkowe z lunetami na gurtach, w południowej zaś znajduje się strop z fasetą ze śladami zniekształconego sklepienia z lunetami. Chór muzyczny wsparty jest na czterech kolumnach toskańskich. Zewnątrz ściany nawy są rozczłonkowane parami pilastrów toskańskich.

Wyposażeniu kościoła poświęcę oddzielny post.


Źródła informacji:

• Cabanowski M. 1996, Opowieści o Kościołach dawnego dekanatu Grodziskiego, Grodzisk Mazowiecki 
• Dzieje Grodziska Mazowieckiego pod red. Józefa Kazimierskiego, Warszawa, 1989
• Katalog zabytków sztuki w Polsce. Tom X - województwo warszawskie; zeszyt 4 - powiat grodzisko-mazowiecki. Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1967.
• M. Bojanek, Kościół i parafia w Grodzisku, Warszawa 1917.

Stefan Deptuszewski

Niedawno w Willi Radogoszcz odbyła się wystawa fotografii Stefana Deptuszewskiego – jednego z najwybitniejszych fotografików polskich. To świetna okazja, żeby wspomnieć tego wielkiego Grodziszczanina. Posłużę się w tym celu artykułem Andrzeja Stawarza „Stefan Deptuszewski (1912-1998). Szkic biograficzny” zamieszczonego w Roczniku Mazowieckim nr 11 z 1999 r.

Stefan Deptuszewski. Fotografia ze strony Willi Radogoszcz

Stefan Deptuszewski urodził się 2 IX 1912 r. w Jordanowicach, był synem Józefa i Emilii z Kucharskich. Jego rodzice mieszkali w domu przy ul. Lipowej 1 (nieopodal Dworku Skarbków), należącym do Romana i Franciszki Heise. Po śmierci ojca, matka wraz z dziećmi zamieszkała u pani Szemplińskiej przy ul. Skarbka 2. Deptuszewski ukończył w Grodzisku Mazowieckim 6 klas szkoły powszechnej, niedługo potem zdobył też kwalifikacje zawodowe w zawodzie ślusarza-kowala. 

Już w dzieciństwie Deptuszewski zafascynował się fotografią. Pomagał w obróbce zdjęć Antoniemu Herfurthowi (kuzynowi Romana Heise) w jego grodziskim laboratorium. W 1934 r., dzięki pomocy Michała Frydrycha, mieszkańca Grodziska Mazowieckiego, pracującego w zakładzie fotograficznym w stolicy (przy Krakowskim Przedmieściu), Deptuszewski samodzielnie wykonał swoje pierwsze negatywy, następnie powiększenia. Niestety z tego okresu nie zachowała się żadna fotografia.

W kwietniu 1934 r. Deptuszewski podjął stałą pracę w warsztatach Parku I Pułku Lotniczego na Okęciu w Warszawie, początkowo jako monter, później doszedł do stanowiska brygadzisty. Po wybuchu wojny pułk ewakuowano najpierw w okolice Mińska Mazowieckiego, a następnie do miejscowości Podhorce, gdzie po wkroczeniu Armii Czerwonej rozformowano jednostkę. Deptuszewskiemu udało się wrócić do Grodziska Mazowieckiego, gdzie zatrudnił się w warsztacie mechanicznym Dłużyńskich. W tym okresie zajął się fotografią, co w ówczesnych warunkach było niebezpieczne bez posiadania zezwolenia władz niemieckich.

Po wojnie, w 1945 r. Grodzisk Mazowiecki stał się jednym z głównych ośrodków odradzającej się polskiej fotografiki. W ramach Stowarzyszenia Miłośników Sztuki (SMS), istniała sekcja fotograficzna, którą w latach 1945-1948 prowadził S. Deptuszewski. W 1948 r. w Grodzisku Mazowieckim powołano Oddział Polskiego Towarzystwa Fotograficznego (PTF), którego Prezesem wybrano Deptuszewskiego. Towarzystwo działało do 1952 r.

W latach powojennych Deptuszewski wykonywał wiele zdjęć na potrzeby Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich (np. fotografował ekshumacje), Wydziału Odbudowy Urzędu Wojewódzkiego Warszawskiego, Ministerstwa Kultury i Sztuki, i innych, czego efektem były prace zaprezentowane na pierwszej autorskiej wystawie "Warszawa w ruinach" Zdobycie stałej pracy w zawodzie fotografa po wojnie nie było łatwe. Deptuszewskiemu udało się to dopiero w październiku 1947 r., gdy przyjęty został na etat laboranta w pracowni fotograficznej Państwowego Instytutu Badania Sztuki Ludowej w Warszawie (od 1949 r. przemianowaną na Państwowy Instytut Sztuki Ministerstwa Kultury i Sztuki, a po 1953 r. na Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk). 

Deptuszewski utrwalał na fotografiach ginącą tradycyjną kulturę ludową (budownictwo, obrzędowość, rękodzielnictwo, sztuka ludowa), zabytki i piękno rodzimego krajobrazu. Zdjęcia ukazywały się w wielu czasopismach, m.in. „Polska Sztuka Ludowa" (1947-1990) i „Biuletyn Historii Sztuki" (1961-1990), a także pracach naukowych, przewodnikach, encyklopediach. W 19 tomach "Katalogu zabytków sztuki w Polsce" z lat 1964-1986 Deptuszewski umieścił cykl fotografii obiektów zabytkowych (pałace, dwory, kościoły itd.) — głównie Mazowsza, częściowo Podlasia, także Częstochowy i jej okolic. Na przełomie lat 50. i 60. zdokumentował fotograficznie Grodzisk Mazowiecki i jego otoczenie. Sporo fotografii przekazał do zbiorów grodziskiego Muzeum Regionalnego PTTK (obecnie w miejscowym ośrodku kultury). 

W latach 1957-1987 Deptuszewski często wyjeżdżał za granicę (Bułgaria, Czechosłowacja, Węgry Ukraina, Stany Zjednoczone (stypendium ufundowane przez Fundację Kościuszkowską). Często podróżował też do Jugosławii, co zaowocowało olbrzymią dokumentacją fotograficzną tego kraju. Fotografował też zmagania pianistów na Międzynarodowych Konkursach Chopinowskich w Warszawie. 

W latach 60. I 70. XX w. miało miejsce kilkadziesiąt ważnych autorskich wystaw, takich jak „Kultura ludowa na Śląsku", „Tradycje kultury ludowej w Polsce", „Warszawa 1944-1979", „Międzynarodowe Konkursy Chopinowskie", „Jugosławia", „Notatnik Jugosłowiański". Często jego prace można było obejrzeć w Grodzisku Mazowieckim. W 1973 r. został przyjęty w poczet członków Związku Polskich Artystów Fotografików (ZPAF). 

Jeszcze na emeryturze, na którą przeszedł w 1977 r. pracował jako laborant i fotograf w Muzeum Archidiecezjalnym w Warszawie. Poza fotografowaniem Deptuszewski kolekcjonował sztukę ludową i malarstwo. Uczestniczył też w życiu społecznym Grodziska Mazowieckiego, współpracując m.in. z Muzeum Regionalnym PTTK, Grodziską Spółdzielnią Mieszkaniową, Towarzystwem Przyjaciół Grodziska Mazowieckiego czy Mazowieckim Towarzystwem Kultury. Z okazji wystawy i jubileuszu 80. rocznicy urodzin Artysty wydano drukiem katalog wystawy „Stefan Deptuszewski. Biografie-retrospektywa". W uznaniu zasług dla miasta i regionu Rada Miasta nadała Stefanowi Deptuszewskiemu 29 V 1996 r. tytuł „Honorowy Obywatel Miasta Grodziska Mazowieckiego" (uchwała nr 202/96). 

Dorobek twórczy Artysty jest imponujący. Do końca 1997 r. ukazało się drukiem ponad 300 publikacji zawierających 8 tys. jego zdjęć. Swoje fotografie Deptuszewski przekazywał też wielu innym instytucjom naukowym i kulturalnym, m.in. Ministerstwu Spraw Zagranicznych, Towarzystwu Naukowemu Płockiemu, domom kultury, szkołom podstawowym, w ostatnich latach także Muzeum Niepodległości w Warszawie, natomiast za granicą — m.in. Fundacji Kościuszkowskiej w Nowym Jorku. Artysta otrzymał wiele odznaczeń, odznak, medali i dyplomów honorowych, m.in. Złoty Krzyż Zasługi (1974), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1983), Krzyż Armii Krajowej (1994), Nagroda im. Oskara Kolberga — „Za zasługi dla kultury ludowej" (1994) i wiele innych. 

Stefan Deptuszewski zmarł w 1998 r. i został pochowany

na cmentarzu Parafialnym w Grodzisku Mazowieckim. 

Żródło:

 Andrzej Stawarz, 1999, Stefan Deptuszewski (1912-1998). Szkic biograficzny. Rocznik Mazowiecki 11, 157-163